Χτες παρακολούθησα την παράσταση «Η σκιά του Μαρτ» στο θέατρο Αργώ. Άφησα την εμπειρία να κατασταλάξει μέσα μου το βράδυ και όλο το επόμενο πρωί που παίξαμε την Ιλιάδα στο Christmas Theater. Τώρα το απόγευμα που κάθισα στο γραφείο μου και κλείνει τον κύκλο της η μέρα, θέλησα να γράψω μερικά λόγια για αυτό που τόσο όμορφα βίωσα.
Ο Συγγραφέας
Θα ξεκινήσω από την σύσταση του συγγραφέα και την περίοδο που δημιούργησε τα έργα του. Πρόκειται για τον Σουηδό Στιγκ Ντάγκερμαν που γεννήθηκε το 1923, έζησε έντονα και πέτυχε την αναγνώρισή του, αλλά στα 31 χρόνια της ζωής του, το 1954, αυτοκτόνησε στην Στοκχόλμη. Ο ίδιος δεν πολέμησε κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και συνδέοντας την βιογραφία του με την υπόθεση του έργου, έχω την αίσθηση πως ο κεντρικός ήρωας φέρει στοιχεία αυτοβιογραφικά. Ίσως αυτή η τόλμη τον κατατάσσει στους συγγραφείς που ψάχνουν την αλήθεια της εποχής τους μέσα από τον εαυτό τους.
Τι μπορεί να σημαίνει σήμερα το έργο
Αυτό που κάνω μετά την παρακολούθηση μίας παράστασης γραμμένης σε άλλη εποχή, είναι να ψάχνω να βρω αν έχει αντιστοιχίες με το σήμερα. Έτσι το συγκεκριμένο έργο πραγματεύεται την χρησιμότητα του ηρωισμού βάζοντάς την απέναντί του την βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου να ζήσει τον έρωτα και την ομορφιά χωρίς βία. Θα έλεγα πως ο συγγραφέας φέρει μέσα στη γραφή του την φράση της Αντιγόνης προς τον Κρέοντα «δεν γεννήθηκα για να μισώ αλλά να αγαπώ».
Τα ερωτήματα της λύσης του έργου μένουν να πλανώνται χωρίς να απαντά ο συγγραφέας στα θεμελιώδη ζητήματα που γενούν την διαλεκτική της ανθρώπινης επιβίωσης.
Σήμερα η εποχή που βιώνει η γερασμένη Ευρώπη μας, αν και σε μια απλοϊκή προσέγγιση δεν βρίσκεται σε πόλεμο, βιώνει την ίδια κατάθλιψη με αυτή της εποχής του έργου. Πρόκειται για την κατάθλιψη που ζουν οι ηττημένοι λαοί. Οι σκέψεις πέραν της ιστορίας σε μια παράσταση είναι πάντα ατομικές και έχουν να κάνουν με την ψυχική και νοητική συγκρότηση του κάθε θεατή, η οποία φυσικά ευθύνεται για τα ερωτήματα που τολμά και μπορεί να διατυπώσει κάθε ένας προσωπικά.
Συντελεστές παράστασης
Η μετάφραση που υπογράφει η Μαργαρίτα Μέλπεργκ χωρίς να έχω γνώση του πρωτότυπου κειμένου, μου άφησε την αίσθηση πως χώρεσε σε μία εποχή την διαχρονία των ερωτημάτων που αποτύπωσε ο συγγραφέας στο έργο του.
Η σκηνοθεσία της Χρύσας Καψούλη υπηρέτησε την συνθήκη που προανέφερα προσθέτοντας μαζί με το όμορφο σκηνικό του Γιώργου Λυντζέρη μια θαυμαστή τόλμη να πουν την ιστορία χωρίς να έχουν την αγωνία οι δημιουργοί να αφήσουν το δικό τους «διακοσμητικό» αποτύπωμα στην παράσταση. Δεν υπάρχει κατά την γνώμη μου πιο σπουδαίο προσόν στους συντελεστές μιας παράστασης από το να υπηρετούν το κείμενο χωρίς να έχουν την αγωνία να υπερβάλουν για να χωρέσουν την ατομική ανθρώπινη ματαιοδοξία σε αυτήν. Η αίσθησή μου, αν και κάθισα σχεδόν πίσω από την μοναδική κολώνα με δική μου υπαιτιότητα, ήταν πως όλοι όσοι εργάστηκαν χτίζοντας αυτό που παρακολούθησα υπηρέτησαν το μέτρο αναδεικνύοντας ένα καλό θέατρο.
Οι ηθοποιοί άφησαν το καλύτερο αποτύπωμά τους στην διάρκεια του έργου.
Ξεκινώντας από την κυρία του θεάτρου, την Αιμιλία
Υψηλάντη, ένιωσα πως μου έκανε με το μεστό της παίξιμο πλήρως κατανοητό το
αρχέτυπο της συνθήκης που υπηρέτησε η μάνα του ρόλου που υποδυόταν. Πήρε στα
χέρια της την λογική και το συναίσθημά μου χτίζοντας πάνω τους τον καμβά της ιστορίας
που έπαιζε. Η Αγγέλικα, η μάνα του Μαρκ και του Γκάμπριελ που ενσάρκωσε, με κέρδισε και μου
επέβαλε ευχάριστα την αποδοχή της θεατρικής της παρουσίας.
Ο μικρός γιος της οικογένειας, ο Γκάμπριελ, φοβικός και άτολμος χωρίς να νιώθει την αποδοχή της οικογένειάς του, προσπαθεί να χτίσει ένα δικό του κόσμο μέσα από ιδεοψυχαναγκασμούς και ερμηνείες του έρωτα. Με έπεισε κατά την παράσταση πως είναι ένας ελεύθερος σκλάβος που αφήνει τον εαυτό του βορά στα μάτια των θεατών. Τα αυτοβιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα ο αγαπημένος Φώτης Καράλης τα υπηρέτησε θαυμαστά. Γοητεύτηκα σαν είδα από όλους και εκείνον να υπηρετούν την ιλαροτραγωδία, η οποία έφερνε κατά διαστήματα στα χείλη των θεατών ένα στοχαστικό μειδίαμα για την ίδια την ζωή και τα αδιέξοδά της.
Η πέτρα του σκανδάλου που ως ωραία Ελένη έφερε τον πόνο του έρωτα στην ιστορία της οικογένειας, η Εμμανουέλα Κοντογιώργου, με κέρδισε σε όλη την παράσταση. Χωρίς κανένα στοιχείο υπερβολής με καθήλωσε να παρακολουθώ την φοβισμένη της ζωή που προσπαθούσε να ταυτιστεί με τα στερεότυπα της εποχής της, βιώνοντας παράλληλα το βάσανο της Αντιγόνης που πάλευε σαν θεριό μέσα της. Μου έφερε στο νου όλα τα στοιχεία της γήινης Δήμητρας που πατά στο χώμα και μπορεί να γεμίσει καρπούς την ζωή των άλλων, ενώ στερείται η ίδια τις επιθυμίες της να πετάξει μακριά από τα πρέπει της κοινωνικής σύμβασης που υπηρετεί. Το βλέμμα της με κέρδισε και ήταν μια πραγματική μουσική αντίθεση σαν ένα κλαρινέτο που ήθελε να φωνάξει παιχνιδιάρικα δίπλα στο κατασταλαγμένο και βαρύ κοίταγμα της μάνας, που ως πένθιμη ορχήστρα υμνούσε την μοίρα του ανθρώπου στην υποταγή της Ανάγκης. Πολλές φορές στην σύγχρονη λογοτεχνία βρίσκω μικρές και μεγαλύτερες αντιστοιχίες με αυτές των τραγικών ποιητών που δημιούργησαν την αρχαία γραμματεία. Έτσι κι εδώ, η μάνα έκρινα πως έκρυβε μέσα της μια Εκάβη μετά την συμφορά του εξανδραποδισμού της. Μια πρώην ελεύθερη βασίλισσα που ως σκλάβα πλέον είχε την ανάγκη να πατήσει σε στερεότυπα για να συνεχίσει να ζει.
Τέλος δεν θα μπορούσε να υπάρξει έργο χωρίς αγώνα. Όταν το ένα θέλω ενός ήρωα αντικρούει πάνω στο θέλω του άλλου δημιουργείται η ουσία του θεάτρου. Αυτόν τον ρόλο του ήρωα που ήρθε στη ζωή της οικογένειας για να υποκαταστήσει τον πεθαμένο γιο στον πόλεμο, τον ενσάρκωσε υπέροχα ο Θεόφιλος Μανόλογλου. Γοητεύτηκα από την προσέγγιση που έδωσε στον ήρωα γιατί με έπεισε πως οι εποχές δημιουργούν ήρωες με ουσιαστικά και όχι με ρήματα. Οι άνθρωποι δίνουν εύκολα ταυτότητες και αποφεύγουν να κρίνουν από τις στάσεις ζωής. Εξηγώντας λίγο περισσότερο αυτό που μόλις έγραψα, θα σημειώσω πως η ζωή προσδίδει ιδιότητες που δεν έχουν καμία σχέση με την αξία των ανθρώπων που τις φέρουν. Έτσι την αμηχανία αλλά και την σιγουριά του «ξέρεις ποιος είμαι εγώ» την έφερε με επιτυχία ο εξαίρετος ηθοποιός απέναντι στον φλεγόμενο μικρό γιο που διεκδικούσε εξίσου με αυτόν την ωραία Ελένη και πρώην ερωμένη του πεθαμένου μεγάλου γιου. Μου θύμισε ο ήρωας που ενσάρκωσε, πολλούς σύγχρονούς μας που απολαμβάνουν μιας ώρας δημοσιότητα και σαν διάνοι φουσκώνουν επιδεικνύοντας το λοφίο της κενότητας που φέρουν.
Κλείνοντας θα γράψω πως
ένιωσα για την παράσταση πως είχε λόγο να ανέβει στο θέατρο γιατί αφορά του παρόν του
θεατή και μέσα από αυτήν κάθε ένας μας μπορεί ανάλογα με το πόσο άδειο ποτήρι
κουβαλά να πάρει το νερό που επιθυμεί για τη ζωή του.
Το τέλος του έργου δεν θα το αναφέρω, συστήνοντας ανεπιφύλακτα να πάτε να το απολαύσετε.
Αξίζει.
Κ.Ζ
