Ευριπίδης εναντίον Αλκιβιάδη;

Με αφορμή το εκ νέου ανέβασμα της Ελένης του Ευριπίδη από το θέατρο Θυμέλη, πήρα στα χέρια μου το κείμενο και άρχισα να πλησιάζω τον λόγο του ποιητή ψάχνοντας μέσα στους στίχους σαν να μην το είχα παίξει ποτέ.  
Προσωπικά ανήκω στην κατηγορία των «μπουμπούνιδων» και αυτό με χαροποιεί γιατί πάντα μαθαίνω κάτι περισσότερο από αυτά που νομίζω ότι ξέρω στο θέατρο, ψάχνοντας χωρίς βεβαιότητες σαν ταξιδεύω μέσα στους υπέροχους δρόμους του.

Αυτή τη φορά θέλησα να ψάξω περισσότερο τον πολιτικό λόγο του Ευριπίδη πάνω στο έργο αυτό και αρχικά μέσα από το βιβλίο του Στάθη Δρομάζου που τιτλοφορείται «ΑΡΧΑΙΟ ΔΡΑΜΑ – αναλύσεις» των εκδόσεων Κέδρος του 1984.

Το 412 η Ελένη διδάχτηκε από τον Ποιητή στους υποκριτές για τα Διονύσια.
Την προηγούμενη χρονιά οι Αθηναίοι είχαν πάθει μεγάλη πανωλεθρία στις Συρακούσες της Σικελίας. Τέσσερις χιλιάδες Αθηναίων σφαγιάσθηκαν σε εκείνη την εκστρατεία, μέχρι των τελευταίων που έπεσαν ταμπουρωμένοι σε κάτι νταμάρια της περιοχής των Συρακουσών, κάνοντας τα νερά του Άναπου ποταμού να κοκκινήσουν από το αίμα των σφαγιασθέντων, με συνέπεια να μην μπορεί να πιει κανείς.
Το σύνολο των Αθηναίων ήξερε σε ποιον να ρίξει το ανάθεμα, που δεν ήταν άλλος από τον περίεργο Αλκιβιάδη.
Πριν ξεκινήσει η εκστρατεία στη Σικελία, ο Αλκιβιάδης είχε πρωτοστατήσει μαζί με άλλους ευέξαπτους λεβέντες όπως ο Ανδροκίδης, στο σπάσιμο των Ερμών που χαρακτηρίστηκε ως σκάνδαλο των ερμοκοπιδών πράξη ιερόσυλη.

Σήμερα ορισμένοι πολίτες προσάπτουν κατηγορίες σε πολιτικούς που μετακινούνται από κόμμα σε κόμμα, προδήλως για να πετύχουν να βρίσκονται πάντα σε εκλόγιμη θέση εξυπηρετώντας την ιδιωτεία τους. Ε λοιπόν μπροστά στον Αλκιβιάδη οι σημερινοί πολιτικοί με τις εύπλαστες πολιτικές απόψεις ομοιάζουν αθώες περιστερές.
Αφού έγινε τραμπούκος σπάζοντας τις Ερμές, προσεχώρησε στην αντίπαλη πόλη της Σπάρτης και την έπεισε να στείλει τον Γύλιππο να ηγηθεί των Συρακουσών, πετυχαίνοντας νίκες κατά των Αθηναίων σε ξηρά και θάλασσα.
Στο τέλος έφτασε η χάρη του Αλκιβιάδη, αφού τα είχε κάνει χάλια στην Ελλάδα, να φτάσει μέχρι την Περσία και να υπηρετήσει ως σύμβουλος του Τισσαφέρνη.
Ευτυχώς, ο Αισχύλος είχε πεθάνει πέντε – έξι χρόνια πριν γεννηθεί ο Αλκιβιάδης.  Δεν θα άντεχε τον εκπεσμό της Αθήνας δια μέσου αυτού του ανθρώπου, μετά την συμμετοχή του στις νίκες κατά των Περσών μέσα από το αίσθημα του πατριωτικού ηρωισμού, που στην εποχή του Αλκιβιάδη είχε θαμπώσει.

Ο Ευριπίδης εκμεταλλευόμενος τον μύθο της Ελένης πως δεν πήγε στην Τροία, μια και δεν ήταν εκείνη η αφορμή για τα δεινά των Ελλήνων, φέρνει στην επικαιρότητα του 412 της τότε εποχής την αμνησία των Αθηναίων που επαναφέρουν στην πολιτική άτομα που τους πούλησαν.
Αυτό νομίζω ότι ισχύει διαχρονικά μέχρι τις ημέρες μας.
Έτσι, στηλιτεύει μέσα από τους στίχους του έργου την συμπεριφορά των Αθηναίων, αλλά και αυτή του Αλκιβιάδη.
Το ότι τον ταυτίζει με την Ελένη, έχει ακόμη μια πτυχή για την οποία ευθύνεται ο κιναιδισμός του πολιτικού που είχε φτάσει να θεωρείται η συμπεριφορά του εξ όλοις και προ όλοις ( ή εξώλης και προώλης, αν προτιμάτε).  Άλλωστε, για το κουσούρι (*) αυτό που είχε σε αντιδιαστολή με τους άρρενες, τον φώναζαν και Ελένη. Οι Αθηναίοι περιγελούσαν τους γυναικωτούς.
Όλο το έργο είναι μία φάρσα, που οι ήρωές του εκφυλίζουν τα ηρωικά χαρακτηριστικά τους και γίνονται φοβισμένοι ή ανόητοι. Ίσως ο Ευριπίδης ήθελε να καταδείξει την ένδεια της εποχής του και την μεταστροφή των αξιών σε σκοπιμότητες.
Έτσι ο Μενέλαος είναι στο έργο ψευτοτσαμπουκάς και κρύβεται πίσω από την γυναίκεια σκέψη. Ο Τεύκρος που έχει μεγαλουργήσει στην Τροία με την ανδρειωμένη τοξοβολία του, το βάζει στα πόδια σαν ακούει πως κινδυνεύει από τον βασιλέα της Αιγύπτου. Ο Θεοκλύμενος, φανταστικός βασιλιάς της Αιγύπτου, παρουσιάζεται ως ανόητος βάρβαρος.  Τέλος, ο Μενέλαος όταν ακούει την Ελένη να του αναφέρει πως έχει μια λύση για να φύγουν από την Αίγυπτο, εκείνος ρωτά αν αυτή περιλαμβάνει την πειθώ την παλικαριά ή την δωροδοκία.
Μετά την Αισχύλειο ηρωική περίοδο τώρα έχει μπει για τα καλά στην πολιτική ζωή των Αθηνών η δωροδοκία. Ας πούμε ότι και μόνο για αυτή την οπτική το έργο είναι απόλυτα σύγχρονο.

Το ψάξιμό μου βρήκε και πολλά άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία για το συγκεκριμένο έργο ως προϊόν πολιτισμού της εποχής εκείνης, αλλά ξεφεύγουν από αυτά που μπορώ να γράψω εδώ, μια και κουράζει την πλειονότητα η ειδική οπτική τους.

Αυτό που έχω καταλάβει στα χρόνια που ασχολούμαι με την Τέχνη του Θεάτρου, είναι πως ότι κάνουμε αποκλείεται να γίνει πιότερο φωτεινό από τον Ήλιο. Με άλλα λόγια, οι πηχυαίοι τίτλοι των προσωπικών κατορθωμάτων είναι περιγέλαστοι.
Όσο καταλαβαίνουμε το μέτρο της ασημαντότητας που έχει η ζωή μας, τόσο καλύτερα περνάμε στη ζωή μας που έτσι και αλλιώς έχει ένα τέλος που καλό είναι να μην αποφεύγουμε να το σκεφτόμαστε.

Θα χαρώ και αυτό το ανέβασμα, περιμένοντας να γνωρίσω την τελική διανομή των αξιαγάπητων συναδέλφων που θα ξαναζωντανέψουμε όλοι μαζί τον Ευριπίδη στα μάτια των θεατών.

(*)  Τον χαρακτηρισμό «κουσούρι» τον αναφέρει στην σελίδα 345 ο μελετητής Στάθης Δρομάζος στο βιβλίο που αναφέρω στο άρθρο. Η άλλη άποψη που προπαγανδίζεται σε γιορτές δρόμου, είναι πως είναι προτέρημα για πνευματική και κοινωνικο- οικονομική ανέλιξη.  Προσωπικώς απέχω του παρόντος και περιγράφω την εποχή εκείνη με δανικές σκέψεις, όπως όλοι μας.