Άρθρο από το ιστολόγιο Δραγασιά που αναρτήθηκε στις
Προϋπόθεση ανάγνωσης με κατανόηση -και όχι παρανόηση- του άρθρου είναι η γνώση του έργου.
Σε περίπτωση που δεν το γνωρίζει κάποιος επισυνάπτω δυο παραπομπές που αφορούν στην γραπτή ανάγνωση και κατά δεύτερον στην θεατρική του παρακολούθηση. Γνωρίζω καλά επίσης, ότι στην σημερινή εποχή της «τσιμπητής» πληροφορίας σε στυλ ατάκας, τούτο ως προτροπή φαντάζει ανέκδοτο. Όμως καλόν είναι να γνωρίζουμε με την προσήκουσα αιδώ τις αφετηρίες της κρίσης μας και κάποια στιγμή να είμαστε λιγότερο λαλίστατοι και περισσότερο μελετηροί…
Τούτο ως προτροπή ενδοσκόπησης αφορά και τον γράφοντα, για να μη νομίζει κάποιος πως λερώνεται το απαστράπτον Εγώ του... με αυτή την εισαγωγή.
Αν θα μου ζητούσαν να περιγράψω μουσικά την ιστορία τούτη του Σοφοκλή,
θα παρέπεμπα τις αισθήσεις του ερωτώντος στο έργο του Ιάννη Ξενάκη (1)
στο έργο του «Συρμός». (2)
Τέτοια κείμενα, δεν ερμηνεύονται μονοδιάστατα μια και πρόκειται το
συγκεκριμένο έργο για ένα μυητικό δημιούργημα ταιριαστό με εκείνα που
«κατεβάζουν» τον άνθρωπο στη γνώση, σε ένα ταξίδι στις συχνότητες του
Άδη που είναι και η ουσία της γνώσης, απέναντι στο παραπλανητικό
«άνω-θρώσκω» ως φιλοσοφικό προσδιορισμό για το είδος μας. (3)
Ο θεατής του έργου ξεκινά από την δύσκολη σύμβαση της ακραίας κατάστασης
σε μια Πόλη που τα πάντα θνήσκουν και η αγωνία είναι ήδη κορυφωμένη σε
κατοίκους και Βασιλέα ψάχνοντας να βρουν μια λύση.
Το τέλος του έργου παρουσιάζει τον αποχωρούντα Οιδίποδα καταρρακωμένο
ψυχικά και τυφλό μέσα στην ίδια περιρρέουσα ατμόσφαιρα σε ένα κύκλο ζωής
πραγματικού χρόνου δύο ωρών. Μια ολόκληρη ζωή περνά από τα μάτια των
θεατών με πραγματικούς ρυθμούς αποκαλύψεων σε ένα χρονικό πλαίσιο
απειροελάχιστο.
Η ουσιώδης διαφορά βρίσκεται ότι στην αρχή του έργου υπάρχει άγνοια για
τον ανθρώπινο πόνο ενώ στο τέλος μετασχηματίζεται σε συνειδητή
κατάσταση.
Ίσως οι σκέψεις του Παρμενίδη (4) να υπήρχαν κάπου στο μυαλό του
Σοφοκλή, γιατί δεν επικεντρώθηκε σε γραμμικές λύσεις της ανθρώπινης
ανάγκης, που λατρεύουν το happy end, αλλά εστίασε στην συνείδηση και την
αποδελτίωση της ίδιας της ζωής. Άλλωστε όπως έλεγε ο Παρμενίδης, δεν
ενδιαφέρει από που θα ξεκινήσω γιατί πάλι στο ίδιο σημείο θα καταλήξω.
(5)
Το ενδιάμεσο ταξίδι είναι όλη η ουσία της ζωής όπως μας επισήμανε σωστά ο
Καβάφης ψάχνοντας την Ιθάκη του.(6) Με τα δικά του λόγια έψαξε και ο
Νίκος Καζαντζάκης στην Ασκητική του την προέλευση μας από την «Άβυσσος»
καθώς και την επιστροφή μας σε αυτήν, ονομάζοντας το μεσοδιάστημα
ύπαρξης μας ως «Ζωή». (7)
Αρκετοί θεατράνθρωποι στο παρελθόν στάθηκαν απέναντι στο έργο με διάθεση
να αναδείξουν ως ουσιαστικό διακύβευμα την λεγόμενη Οιδιπόδεια σχέση
που εντόπισε ο Φρόιντ στα γραπτά του.(8) Ο Σοφοκλής όμως έχει προχωρήσει
πέρα από τις αποτρόπαιες πράξεις αιμομιξίας που καταδικάζει στην πλοκή
του έργου, και αναδεικνύει την Ύβρη της Ικανής Σκέψης που έχει σύμμαχο
της το Εγώ και σαφώς την ωφελιμιστική ανθρώπινη πρακτική λειτουργία.
Συνεχώς επαναλαμβάνει ο Οιδίπους την αστοχία του να ορκιστεί ενώπιον των
θεών για το πως θα πράξει απέναντι στον δολοφόνο του Λαΐου. Ο όρκος τον
δεσμεύει και αναγνωρίζει τελικά πως όταν έβλεπε ήταν αλαζονικά τυφλός
ενώ μετά τη τύφλωση παρουσιάζεται ως πεφωτισμένος πάντα στα ανθρώπινα
μέτρα και τις συνθήκες που ορίζουν οι ανθρώπινες δυνατότητες.
Η όλη ιστορία του έργου εκτυλίσσεται στη Θήβα και το διπλό πρόβλημα που
τίθεται προς επίλυση στο θεατή είναι η αιμομιξία με την παράλληλη
πατροκτονία. Πάντοτε οι Τραγικοί διάλεγαν να βάζουν τους αγώνες της
σκέψης τους σε απόμακρες καταστάσεις από την ζωή των Αθηναίων γιατί η
ασφάλεια του ατομικού Εγώ καταπραϋνόταν στο θεατή. Η ουσία των
πληροφοριών που του δίνονταν ως Παιδεία ήταν αρκετή και με εύκολο τρόπο
λειτουργούσε ο ορισμός της τραγωδίας όπως τον έδωσε ο Αριστοτέλης :
"Έστιν ουν τραγωδία, μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας, μέγεθος
εχούσης, ηδυσμένω λόγω, χωρίς εκάστου των ειδών εν τοις μορίοις, δρώντων
και ου δι` απαγγελίας, δι` ελέου και φόβου περαίνουσαν την των τοιούτων
παθημάτων κάθαρσιν".
(Δηλαδή η Τραγωδία είναι μίμηση πράξης σπουδαίας και τέλειας, η οποία
έχει αρχή, μέση και τέλος, καθώς και κάποια έκταση, με έκφραση
καλλιτεχνική χωριστά για κάθε μέρος, που εκτελείται με πρόσωπα, τα οποία
δρουν πάνω στη σκηνή και δεν απαγγέλλουν απλώς και που με τη συμπάθεια
του θεατή για τον ήρωα που πάσχει και το φόβο μήπως και ο ίδιος ο θεατής
βρεθεί σε όμοια θέση με τον ήρωα, εξαγνίζει στην ψυχή των θεατών τα
πρόσωπα που δρουν για τα σφάλματά τους)
Όλα τα φιλοσοφικά και κοινωνικά ρεύματα της παγκόσμιας σκέψης που έχουν
αναπτυχθεί στους αιώνες περιλαμβάνονται σε αυτή την Τραγωδία σε
σπερματικούς λόγους, τοποθετημένους στις εκφράσεις των ηρώων.
Ποιος υποτιθέμενα «αναρχοαυτόνομος» ή λάτρης των παρηκμασμένων παιδιών
των λουλουδιών δεν θα μαγευόταν συνυπογράφοντας τα λόγια της Ιοκάστης
που καταπραϋντικά απευθύνει στον Οιδίποδα παροτρύνοντας τον να μη
φοβάται για το γάμο με την Μερόπη που νομίζει ότι είναι η μητέρα του.
(9)
Του λέει λοιπόν η Ιοκάστη :
«Γιατί να φοβάται ένας άνθρωπος που η τύχη κυβερνά τη ζωή του και που
για τίποτα δεν ξέρει σίγουρα από πριν ότι θα συμβεί; Το καλύτερο είναι
να ζει κανείς χωρίς σχέδιο, όπως μπορεί. Κι εσύ μη φοβάσαι τις
παντρειές με τη μητέρα σου γιατί πολλοί άνθρωποι μέχρι σήμερα και στα
όνειρά τους πλάγιασαν με τη μητέρα τους. Αλλά όποιος δεν δίνει σημασία
σ’ αυτά, πολύ άνετα περνά τη ζωή του»
Στον αντίποδα της ωφελιμιστικής χαλαρής ζωής του προηγούμενου λόγου,
βάζει ο Σοφοκλής στα χείλη του Οιδίποδα μια σκέψη που την απευθύνει στον
Τειρεσία καθώς προσπαθεί να τον κάνει να αποκαλύψει την προφητεία του,
λέγοντας του
«… η καλύτερη υπηρεσία για έναν άνθρωπο είναι ωφελεί τους άλλους με κάθε μέσο και δύναμη που έχει»
Μα τι λέτε να συμβαίνει και τόσο τεράστιες κοσμοθεωρίες συγκρούονται
μέσα σε ένα κείμενο; Ο Αλτρουισμός σήμερα στην εποχή μας θεωρείται
νοητική ασθένεια και η ωφελιμιστική ανήθικη πρακτική ζει στο σκοτάδι των
προθέσεων των ανθρώπων, παρουσιάζοντας ο καθένας προς τους άλλους μια
επίπλαστη ηθική ανθρωποκεντρική στάση ως άλλοθι…
Γεννήματα της σημερινής παθογένειας είναι η έλλειψη από τη ζωή μας του
ήθους τόσο στια αγοραίες σχέσεις της οικονομίας όσο και στην Νομοθετική
εξουσία.
Το «ορκίζομαι» που ταλανίζει τον Οιδίποδα στο έργο του Σοφοκλή μοιάζει
σαν ανέκδοτο στην ανήθικη συγκρότηση των ανθρώπων 2,5 χιλιάδες χρόνια
μετά.
Ας μην ταλαιπωρήσουμε το μυαλό μας φανταζόμενοι πως θα ήταν η δομή της
Δικαιοσύνης ή η ηθική των Πολιτικών προσώπων αν δεν είχαμε παρακμάσει
τόσο πολύ…ή αν θέλετε για καλύτερη απόδοση της Ιστορίας, αν δεν
ερμηνεύαμε ελλιπώς τις παρακαταθήκες της αρχαίας γραμματείας παγκόσμια.
Για κάποιον που μπορεί να παρατηρήσει τη ζωή έξω από το προσδόκιμο
επιβίωσης της ατομικότητας του, θα καταλάβει ότι οι δύο ώρες του έργου
που ξεκινούν από την Ύβρη απέναντι στην «Ανάγκη» και καταλήγουν στην
απόδοση της Νέμεσης για να επέλθει η ισορροπία της Τίσης. Όλο το έργο
λοιπόν είναι κατ’ αντιστοιχία μια μικρογραφία της αποδόμησης του
νοητικού πολιτισμού μας που εκπίπτει συνεχώς και πλησιάζει η ώρα του να
διαλυθεί μέσα από τις Ύβρεις που έχουν σωρευτεί.
Ο Οιδίπους αντιπαλεύει τις φανταστικές του εκδοχές για απομάκρυνσή του
από την εξουσία με την ύπαρξη και μόνο του Κρέοντα ως εν δυνάμει
Άρχοντας.
Μήπως το ίδιο δεν συμβαίνει στους ανθρώπους από την διεκδίκηση της θέσης
σε μια απλή εταιρεία έως τα υψηλότερα αξιώματα της Πολιτειακής
εξουσίας;
Η ζωή μας είναι στηριγμένη σε πλάγιες κρυφές σκέψεις που κατασκευάζουν
εχθρούς και χαίρονται ή λυπούνται για τις νίκες ή τις ήττες αντίστοιχα
χωρίς να έχουν την ικανότητα να λειτουργήσουν την συνύπαρξη.
Όλες λοιπόν οι εκδοχές των απόψεων στη ζωή είναι ανακατεμένες σε τούτο
το έργο κάνοντας να χαμογελούν ή να συνοφρυώνονται οι άνθρωποι που
επιλέγουν την μονομέρεια ερμηνείας της ζωής. Σκοπός της Τραγωδίας
τούτης είναι να μας ταξιδέψει στα «δίκια» όλων των εκφάνσεων της ζωής
και να βρούμε την αρμονία στην συνύπαρξη των απόψεων σε τόση δόση που να
μη γίνεται το φάρμακο φαρμάκι.
Στο κέντρο του έργου βρίσκεται το δίπολο των τραγικών προσώπων που ως
γιος και σύζυγος απέναντι στη μητέρα και ερωμένη αναλαμβάνουν να φέρουν
σε πέρας την ολοκλήρωση του μαρτυρίου.
Ακόμα και σε αυτό το σημείο που πληρώνουν για τις επιλογές τους έστω και
αν δεν γνώριζαν, ο Σοφοκλής διαλέγει με μια περίτεχνη σοφία τον τρόπο
αυτοκαταστροφής τους… Η Ιοκάστη ως χθόνια ύπαρξη επιλέγει η σιωπή του
αθέατου κόσμου να επιστρέψει στην ανυπαρξία ενώ ο Οιδίποδας μένει
μετέωρος μεταξύ ζωής και θανάτου τυφλός χωρίς ίχνος Εγώ, για να διδάξει
με τα πάθη του τις γενιές των ανθρώπων.
Ο άνδρας διδάσκει αυτοφλεγόμενος και η γυναίκα παράγει τη γνώση από την αθέατη δύναμη της…
Τεράστιες έννοιες για να τις εξαντλήσουμε με μικρές προτάσεις που
προκύπτουν από την σημερινή (λαϊκή) αντίληψη ερμηνείας του Κόσμου. Θα
έλεγα ότι η ποιοτική εξίσωση των πάντων κάτω από θεωρίες ύβρεων που
ερμηνεύουν τους ανθρώπους ως μονάδες παραγωγής υπεραξίας, έχουν την
ευθύνη τους για ότι είμαστε όντως τυφλοί αν και αφουγκραζόμαστε το
«Φως».
Κλείνοντας αυτές τις σκέψεις, θα ήθελα να αναφέρω ότι η Παιδεία μας
εξαρτάται από τα ατομικά μας ερωτήματα πάνω στη ζωή, ενώ η ύπουλη
εκπαίδευση, μας καθιστά ομοιόμορφους και ελέγξιμους σε μια
κοινωνικό-πολιτική συνύπαρξη.
Κάποτε μου είχε πει μια καθηγήτρια μουσικής μια μικρή ιστορία για την
αθώα φυγοπονία ενός μικρού μαθητή να συνεχίσει το ωδείο του. Ζήτησε
λοιπόν ευγενικά από τη δασκάλα του να του επιτρέψει να διακόψει τα
μαθήματα. Εκείνη του είπε πως καλό θα ήταν να το σκεφτεί μια βδομάδα
μέχρι την επόμενη συνάντηση και να της πει τελειωτικά τι επιλέγει. Έτσι
και έγινε…. Όταν εμφανίστηκε ο μικρούλης μαθητής της είπε ότι η μουσική
του ήταν δύσκολη και τον απογοήτευε, και συμπλήρωσε πως για να τον
απογοητεύει τόσο θα πρέπει να ήταν η μουσική πολύ σπουδαία και δύσκολη.
Μετά από μια μικρή παύση της είπε πως γι αυτό το λόγο σκέφτηκε να
συνεχίσει τα μαθήματα…
Κάτω από αυτό το πρίσμα του μικρού παιδιού και εγώ ενασχολούμαι με
πράγματα έξω από την εύκολη επίκριση της ειδησεογραφικής
καθημερινότητας. Συνήθως δεν αντέχουμε όσα δεν κατανοούμε και τα
απαξιώνουμε χωρίς να διευρύνουμε τα όρια μας ως άνθρωποι...Δεν
συνθέτουμε τα γεγονότα αλλά γινόμαστε οπαδοί απόψεων, χτυπώντας το
αντίθετο με ελλειπή κρίση και αξεπέραστες βεβαιότητες. Ίσως το
ζητούμενο είναι να αποποιηθούμε την εύκολη καλουπωμένη εγωκεντρική γνώση
και να ψάξουμε μέσα μας το μικρό παιδί της ιστορίας που σας ανέφερα!
Κ.Ζ
Πρόσθετες πληροφορίες
Η εικόνα του κειμένου προέρχεται από μια αξιόλογη θεατρική απόδοση του έργου από το Αγγλικό θέατρο. Η μαγνητοσκόπηση (ΕΔΩ)
1 Γιάννης Ξενάκης
2 Το έργο του συνθέτη «Syrmos»
3 Ετυμολογία της λέξης Άνθρωπος από τον Δημήτρη Λιαντίνη
http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=B2mOsJ1OQbI
4 Παρμενίδης
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%AF%CE%B4%CE%B7%CF%82
5 Εφαρμογή της ρήσης του Παρμενίδη έξω από τη φιλοσοφία σε πρακτικές μαθηματικές σκέψεις που βρίσκουν εφαρμογή στο σήμερα μας.
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%AF%CE%B4%CE%B7%CF%82
6 Ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη Ιθάκη
http://www.kavafis.gr/poems/content.asp?id=81&cat=1
7 Ασκητική Καζαντζάκης
http://marga11.blogspot.gr/2007/05/blog-post.html
8 Οιδιπόδειο σύμπλεγμα
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CF%80%CF%8C%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CE%BF_%CF%83%CF%8D%CE%BC%CF%80%CE%BB%CE%B5%CE%B3%CE%BC%CE%B1
9 Τα παιδιά των λουλουδιών
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A7%CE%AF%CF%80%CE%B9%CF%82
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου